Makaleler

Makaleler

Türkçe 

GÖÇ'ÜN 50. YILINDA HOLLANDA'DA DİN VE İLAHİYAT EĞİTİMİ

(Religious Studies and Theology in the 50th Year of Migration in the Netherlands)

 dr. Arslan KARAGÜL[1]

Summary

Around one million Muslims live in the Netherlands, a small but prosperous country with a total population of 17 million people. In the Netherlands, the first mosque opened in 1953. Today there are around 500 mosques where the basic Islamic religious education is provided.

Religious education in Islamic primary schools is a compulsory course since 1988 when two Islamic primary schools were opened in Netherlands. Today religious education is compulsory in around 40 Islamic primary schools and an elective/optional course in state public schools.

In the Netherlands parents have the right to select the content of religious education the children receive and opting into religious denomination schools. Two kinds of religious education is taught in religious/ philosophical foundation based schools as well as state schools: general information and specific instruction about faith and beliefs. This is also the case in providing training and teaching theological studies.

In education, like most other sectors in Netherlands, Muslims have been slow to exercise their full rights. Nevertheless the developments over the past fifty years on religious and theological education in the Netherlands is a pride and consolation for Muslims citizens

Anahtar kelimeler: Hollanda, islam din eğitimi, ilahiyat eğitimi, 50.yıl, göç

1.Giriş:

Hollanda'da din ve ilahiyat eğitiminin içeriğine geçmeden önce Hollandanın genel durumuna kısaca bir göz atalım.

2. Hollanda

2.1.İdari durum: Hollanda hålen (sembolik bir ) krallık'la yönetilen laik, parlementer demokratik  ülekedir. Bugünkü yönetim sisteminin temeli 1848 deki Anayasasıyla atılmıştır (De Grondwet van Thorbecke uit 1848) ve bu tarihten itibaren ‘yürütme’ kraldan Bakanlar kuruluna geçmiştir.[2]

2.2.Siyasi durum: Her türlü dini esasa dayalı ve dini esasa dayalı olmayan siyasi partiler mevcut.

2.3.Coğrafı ve sosyal durum: Coğrafi açıdan Hollanda, 41.526 km2'lik bir yüzölçümü ile, küçük ancak müreffeh bir Batı Avrupa Ülkesidir. Tarihi konumu ve komşularıyle ilişkileri bir yana (ki örneğin 5 mayıs, ikinci dünya savaşı yıllarında 5 yıllık (1940-45) Alman işgalinden kurtuluş günü olarak kutlanır) bizim burada kısaca değinmek istediğimiz bu ülkedeki müslümanların göçün 50.yılında (2014) bugünkü  sayısı ve konumudur.

2.4.Genel nufus ve müslümanlar: Bugün 17 milyonluk bir nufusa sahip bulunan Hollanda'da[3]  bundan 150 yıl kadar önce, 1879'da yapılan nufus sayımına göre, sadece 49 müslüman bulunmakta idi.[4]  1960 lı yıllarda Hollanda'ya islam ülkelerinden başlatılan işci alımı ve akabinde gelen aile birleşimi ile gelen 'göç' dalgasıyla bu sayı artık  bir milyonu da aşmış bulunmaktadır.[5]  Bilindiği gibi Türkiye'den Hollanda'ya işci göçü 1960 larda başlamıştır ve islam ülekerinden gelen müslümanların açık veya kapalı mekanlara serdikleri seccadelerden minarelere geçişle diğer Avrupa ülkeleri gibi Hollanda'da da müslümanların müsseseleşmesi başlamıştır.[6]

3. Camiler ve islam okulları

1953 Yılında Endonazya'dan gelen (Moluk) müslüman askerlerce Hollanda'nın Friesland bölgesinde ilk inşa edilmiş olan (ahşap) bir camiye karşılık bugün Hollanda'da cami sayısı 500 civarındadır. Bunların 140 kadarı Hollanda Diyanet Vakfı'na,  50 kadarı Süleyman efendi cemaati'ne, 25 kadarı Milli Görüş'e, diğerleri başka ülkelerden gelmiş bulunan müslüman gruplara aittir vs.[7]

Bunun yanında Hollanda'da ilki 1988'de açılan iki islam ilkokuluna karşın bugün islam ilkokullarının sayısı 2008 den bu yana 43 e çıkmış bulunmaktadır.[8] Bu okulları diğerlerinden ayıran tek özellik, bu okullarda islam din dersinin zorunlu bir ders olarak verilebilmesidir. Bununla beraber artık gerek Yüksek okul, gerekse Üniversite seviyesinde islam ilahiyat eğitimi de verilmektedir.  Buna daha sonra değinileceğiz. Şimdi önce kısaca Hollanda'nın din ve inanç eğitimi sistemine bir göz atalım.

4. Hollanda'da din ve inanç eğitimi

Hollanda'da genel ve özel olmak üzere iki çeşit din ve inanç eğitimi vardır.

Genel din ve inanç eğitiminde her türlü din ve inanc hakkında genel ve 'objektif' bilgi verilir. Bu sadece bilgilerdirme amaçlı olarak her çeşit okulda zorunludur. Ancak buna ait ayrı bir ders yoktur. Sadece yeri geldiğinde ve sınıftaki ögrencilerin inançları istikametinde, hangi öğretmen tarafından olursa olsun, bilgilendirme zorunluluğu vardır. Buna Hollandaca tabiriyle 'geestelijke stroming' (manevi akımlar)veya 'levensbeschouwingen/Worldview' (değişik dünya görüşleri) hakkında öğrencileri bilgilendirme denir. Biz buna kısaca din ve inanç eğitimi diyoruz.  Zira her din eğitimi  bir inanç eğitimidir, ancak her inanç eğitimi din eğitimi değildir.  Nitekim Hollanda'da okullarda humanist/ateist etik eğitimi de vardır.

Özel din ve inanç eğitiminde ise herhangi bir dinin veya inançın içeriği o inanç mensuplarınca öğretilerek uygulaması da tavsiye ve teşvik edilir. Islam, hıristiyan din eğitimi, humanist etik eğitimi vs. den  kastedilen de budur. Bizim burada konumuz da budur.

Bu iki çeşit din eğitimini Türkiye ile mukayese edecek olursak, Türkiye'de teoride genelde birinci şekli:  'din kültür ve ahlak bilgisi' olarak söz konusu iken, pratikte  ikinci şekli uygulanmaktadır. Yani tamamen bir dine (islama) ait inanç eğitimi verilmekte ve bu temel üzerinden diğer din ve mezhepler hakkında bilgilendirme yapılmaktadır. Hollanda'da her türlü özel din eğitiminde yapılan da budur. Herkes kendi inancını esas alarak diğer inançlar hakkında  az-çok bilgi vermektedir.

Başka bir fark da dini bir temele dayalı eğitim sistemi (örneğin islami eğitim) imkanı ile sadece bir dindersi verme imakanı farkıdır.  Birincisi bir tarz, ilke ve prensipler meselesi iken, ikincisi bir içerik  meselesidir. Genel tarifi itibariyle dini eğitimden anlaşılan, dini ilkelere dayalı eğitim sisteminde, hangi ilim dalı söz konusu olursa olsun, Allah'ın varlığını inkara götürecek bir düzenleme yapılmaz. Hollandda'da bu ilke halen korunmakta iken  Turkiye'de eğitim sisteminin böyle bir dini temele oturtulmasından bahsedilemez. Bu itibarla  Hollanda'da islami veya diğer akımların kendi inanç temellerine dayalı okul kurabilme hakları varken, Türkiye'de böyle bir hak söz konusu değildir. Hollanda eğitim sistemi kanunundaki bu hak Hollanda'da 'islam okulları'nın da ortaya çıkmasına imkan vermiştir. Bir başka deyişle müslümanlar kendi ülkelerinde bulamadıkları bir takım dini yapılanma imkanlarını bazı Avrupa ülkelerinde bulabilmektedirler.[9]

5. Hollanda’da din eğitimi açısından okullar: Stunlaşma sistemi

Hollanda'da din eğitimi açısından ikili bir resmi okul sistemi mevcuttur ve bu sebeble de iki çeşit din eğitimi vardır.

5.1 Idaresi devlete/belediyelere bağlı, herkese açık kamusal (openbaar) okullar ki bu okullarda din eğitimi isteğe bağlı olarak verilir.

5.2 İkinci tip okul, idaresi velilere ait olan, velilierin kurduğu vakıflarca idare edilen okullardır ki bunlar dini (hıristiyan okulları, islam okulları vs.) veya felsefi (montassori, Janaplan, Dalton vs.)  temele dayalı okullardır. Dini temele dayalı okullarda, ilgili dine ait, din eğitimi zorunludur. Her iki okul tipinin de finansını yüzde yüz devlet karşılar. Oran itibariyle devlete ait okullar sadece 1/3 civarındadır. Hollanda'da bu oran, hastane, bakım evleri, medya gibi diğer kurumlar için de geçerlidir. Hollanda halkı bu iki değişik okul tipini devlete kabul ettirebilmek, eşit devlet yardımı alabilmek için geçmişte tam 111 yıl mücadele etmiştir. Buna Hollanda tarihinde (1806-1917) 'okullar savaşı' (de schoolstrijd in Nederland) denir. Bu savaş genelde dinden uzak (libaral) devlet kurumları ile, dindar protestan ve katolikler arasında yapılmıştır. Zira, Hollandaya 1795 de Fransızlar tarafından getirilen devlet kilise ayrılığı ilkesi ile ülkede mevcut dini grup ve akımlara eşit haklar tanınmış ise de, libaral/devrimci karaktere sahip olan devlet, dini temele dayalı okullara bu hakkı tanımamıştır. Üstelik 1806 da çıkartılan bir kanuna göre devlet dini temele ait okullara yardımı kesip, bu tür okul açılımını da devletin iznine bağlayarak zorlaştırmıştır.  Bu durum ne koyu protestanların ne de ülkede eskiden beri var olan Katoliklerin işine gelmiştir. 19.yy.da devrim karşıtı protestan gruplar (antirevolutionaire protestanten) (bu gün içinde Islam İlahiyat Merkezi de bulunan) Amsterdam’daki koyu  protestan (gereformeerd) VU Universitesi kurucusu Abraham Kuyper liderliğinde devlet okullarının (openbare scholen) yanında, dini/fesefi okulların da Kabul edilmesini savunmuşlardır.

19yy.sonunda bu mücadeleye katolikler de dahil olmuştur. Çünkü onlar Protestan okulların Katolikler için uygun olmadığını ileri sürmüşlerdir.   Böylece Hollanda’da stunlaşma/mezhepleşme (verzuiling) denen yapı ortaya çıkmıştır.

Bu ikilem sonunda ortaya çıkan dini ve anti-devrimci partiler (ki bunu da kurmak serbestir) dini/felsefi okulların da devlet yardımı almasını savunmuşlar ancak seküler libaraller ve sosyalist partiler buna karşı çıkmışlardır. Bunlar modern topluma ‘vatandaş’ yetiştirecek tarafsız (nötral) bir eğitimi savunmuşlardır.  Böylece başlayan ‘okullar savaşı’ nihayet 1917 e kadar devam etmiştir. Meselenin nasıl bir politik pazarlıkla çözüme kavuşturulmuş olması da ilginçtir:  O yıllarda hollanda’da, kadınları bırakın, erkeklerin de genel (aktif) bir seçme hakkı yoktur.[10]

Bu itibarla Holanda’da bu ‘okullarsavaşı’ yıllarında ülkede henüz mevcut olmayan (erkeklerin) seçme hakkı sadece libarel ve sosyalist partilerce savunulduğu için bu durum, dini partilerin pazarlık gücünü artırmış, dini partilerin de ‘erkeklere’ (mannenkiesrecht)  seçim hakkını kabul etmelerine karşılık, dini temele dayalı okulların eşit haklara sahip olması kabul edilmiştir. Neticede 1917 de yürülüğe giren bu anlaşma 1920'de çıkan ilkoullar kanunu ile kanunlaşmıtır.  Böylece Hollanda’da 111 yıl sonra sona eren ‘okullarsavaşı’  devlet okulları ile dini ve felsefi temele dayalı okulların eşitlenmesi (devletin her ikisine de yüzde yüz finans yardımı) ile sonuçlanmıştır.[11]

Bu arada hemen şunu da belirtelim. Hollanda, tarihi itibariyle (Kalvinist) Protestan bir ülkedir. Katolikler her ne kadar sayı bakımından hålen de çoğunlukta iseler de, Kral’ın teamül gereği Katolik olması imkansızdır. Bu sebeble Hollanda’da Krallık daima protestanlara aittir. Çümkü Hollandanın tarihinde uzun bir protestan-katolik savaşı olmuştur ve 80 (1568-1648) yıl süren bu dinler/mezhepler savaşını Hollanda’da protestanlar kazanmıştır (80 jarige oorlog). [12]

Hollanda'da hernekadar 1960'lardan sonra toplumda daha çok demokratikleşme hareketleriyle, din ve mezhep farklarının azaldığı ( 'verzuiling' denen stunlaşmanın ortadan kalktığı (ontzuiling) öne sürülse de dini temele dayalı ve dini temele dayalı olmayan 'devlet' okulları ve kurumlar arasındaki yapısal farklılıklar (stunlaşma) halen devam etmektedir. İlginç olan mevcut haklardan yararlanarak islam okulları gibi diğer dinlere mensup kişilerce açılan okullar da meydana çıkınca artık bu tür okulların tamamen kaldırılıp kaldırılmaması özellikle son yıllarda çok tartışılmaya başlanmıştır. Nitekim buna benzer bir tartışma da  1980'lerde fazla sayıda camilerin ortaya çıkması ile başlamış ve neticede yıllarca kiliselere yapılan yardımların, eşitlik ilkesince, camilere de yapılması gerekince kademeli olarak, kiliselere yapılan da, camilere yapılan devlet yardımları da 1983'ten sonra tamamen durdurulmuştur.[13]

Buna benzer bir tartışma da son yıllarda artık din eğitiminin içeriği konusunda yapılmaktadır. Nitekim din eğitiminin içeriğinin ne ve nasıl olacağı konusu (devlet ve din ayrılığı ilkesince) tamamen dini kuruluşlara aitken bir çok ilkokulda inanca dayalı olmayan ve sadece dinler hakkında genel bilgilendirmeye dayalı bir din eğitimi tercih edilerek inanca dayalı din eğitimine yer verilmek istenmemektedir. Bu yüzden de bir çok okulda din eğitimi inanca dayalı olarak verilememektedir.[14]

6. Okullarda din eğitimi durumu

Okullarda din eğitimini devlet okullarında ve dini temele dayalı okullarda olmak üzere iki kısımda ele alacağız.

6.1 Dini temele dayalı okullarda din eğitimi: Yukarıda'da belirtildiği gibi okulların 1/3 rini oluşturan dini temele dayalı okullarda hem genel hem de özel din ve inanç eğitimi mecburidir. Zaten devlet okullarından kendisini ayıran en önemli özellik de budur. Diğer bir önemli özellik ise dini/felsefi temele dayalı okullar velilerce kurulan eğitim vakıfları tarafindan yönetilir. Başka da bir fark yoktur.

6.2 Devlet okullarında din eğitimi: Devlet okullarında  ise özel din ve inanç eğitimi prensipte verilmemektedir. Ancak, devlet okullarında din eğitimi velilerin isteği doğrultusunda, şartlı olarak, her zaman mümkündür. Şartlardan biri bir okulda en az 10-12 velinin bu tür bir eğitimin çocuklarına verilmesi konusunda okul idaresine başvurmalarıdır.  Diğer şartlar bu eğitimin Hollandaca dilinde verilmesi, dersi verecek öğretmenlerin pedagojik, didaktik formasyona sahip olmaları gibi şartlardır.

Netice olarak devlet okullarında din eğitimi sadece bunu çocukları için isteyen velilerin çocuklarına verilebilir ve her dini veya dini olmayan (humanist) grupların kendi inançlarını öğretecek öğretmenleri kendi temsil kuluşları atarlar. Ancak bu öğretmenlerin maaşlarının kimin finansa edeceği konusu uzun yıllar askı da kalmıştır.

Bu sebeble, özellikle dini kurumlar finans yönünde zorlandıkları için Holland'da din eğitimi, devlet okullarında, uzun yıllar yeterli devlet desteğinden mahrum kalmıştır. Nihayet perlementonun da desteğiyle bakanlık 2008 yılından itibaren devlet okullarında din ve inanç gruplarının istediği içerikte bir din ve inanç eğitimi için yeterli miktarda para ayırmıştır. Bu miktar halihazırda yılda toplam 10 milyon euro'dur. Devletin son yıllarda yaptığı ve halen de devam eden bu önemli desteğe, bazı partiler karşı çıksa da,  devletin devlet okullarında din ve inanç eğitimine artık önem verdiğinin bir göstergesidir. Ancak, problem bununla da bitmiş olmuyor. Zira hem din dersi verecek formasyona sahip öğretmen açığı, hem de okul idarecilerinin sudan bahanelele genelde isteksiz davranmaları din eğitiminin önünde halen bir engeldir ve bu sebeble de devlet okullarında din eğitimi oldukça sınırlı kalmaktadır. Devlet okullarının genelinde (seçmeli) din eğitimi veya humanist etik dersi takip eden öğrenci sayısı %14 civarında olup bunun sadece %5'ine islam din dersi verilebilmektedir[15]

7. Islami okullarda islam din eğitimi

Holland'da hemen her dine ve mezhebe ait okullar vardır. Her hangi bir dine bağlı olmayan ateist/humanist grupların her ne kadar kendilerine ait ayrı bir ilk ve orta okulları yoksa da kendilerine ait (humanis) ahlak/ethik dersleri düzenli olarak bir çok devlet okulunda, yukarıda bahsi geçen %14'lük oran içinde, verilmektedir. Bu oranın % 5'i katalik din eğitimi, % 90 ise protestan ve humanist ahlak eğitimini kapsamaktadır.[16]

Tarihi itibariyle 1998'de iki islam okulunun kuruluşuyla başlanmış olan, islam ilkokullarının sayısı, 20 yıl önce (1994) 29 iken[17] 2014 yılı itibariyle 43 ulaşmıştır. Ancak burada, zorunlu olarak verilebilen islam din dersleri, ilk ve orta okullarda müslüman öğrencilerin genel sayısına bakıldığında % 10 nu geçmemektedir. Bu da Hollanda'da müslüman öğrencilerin % 90 nın kendilerine ait bir din ve inanç eğitiminden mahrum olmalarının devam ediyor olması demektir. Bunun yanında sevindirici olan bir husus, 2013' de imtihan sorularının çalınmış olması gibi sebeblerle kapanmış bulunan Rotterdamdaki Islam orta-Lisesi, Ibh Khaldoen Islam okulunun yerine, Ağustos 2014 itibariyle yeni bir Islam orta-lisesinin açılacak olmasıdır. Şu an bu okul Rotterdamda bir Hıristiyan okulu çatısı altında (de Opperd) 600 öğrencisiyle eğitimini sürdürmektedir.[18]

Bu konuyu bukadarla burada kapatırken[19] 2009 yılında Amsterdam Slotervaart bölgesinde 5 devlet ilkokulda yapılmış bulunan bir araştırmaya göre müslüman velilerin en az  %75'nin bu okullarda islam din dersi verilmesini arzu ettikleri tesbit edilmiştir.[20] Buna rağmen bu okulların hiçbirinde, değişik sebeblerle (bahanelerle), genelde okul çoğunluğunu müslüman öğrencilerin oluşturmasına rağmen, islam din dersi verilmesi hålen mümkün olmamıştır.[21]  Bu sebeble diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Hollanda'da (temel) islam din eğitiminin garantisi yine de camilerdir. Ancak soru şu: Bu yeterlimidir? Buna cevap vermeye çalışalım.

8. Hollanda'da camilerde din eğitimi

Hollandda'da  diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, camilerin ve kur'an kurslarının din eğitiminde rolu büyüktür. Ancak buralarda verilen din eğitimi gerek metod, gerek içerik açısından okullarda verilenden farklı olduğu için yetersizdir. Zira müslüman çocukların çoğunluğu bu eğitimden de mahrumdur.  Bizim 25 yıl kadar önce (1987) yaptığımız bir Araştırmaya göre Hollanda'da camide din ve kuran dersi alan 5-14 yaş arası çocukların oranı % 33 civarında idi.[22] Bu gün de bu durum bundan çok farklı değildir. Hatta Amsterdam'da üç yıl önce (2011) yaptığımız bir araştırmaya göre bu oranın %23 civarında olduğu tesbit edilmiştir.[23] Aynı yıl Hollanda çapında yapılan daha geniş bir araştırmaya göre ise 14-24 yaş arası gençlerde camide Kuran eğitiminden geçmiş olanların oranı % 70 tesbit edilmiş bulunmaktadır (%71 Türklerde, %76 Faslılarda).[24]

Bu da demektir ki camilerde verilen din eğitimi seviye bir yana, sayı bakimından da yeterli değildir. Üstelijk camilerde din eğitimi alan çocuklar bunu okullarda da devam ettirmedikleri takdirde bu bilgiler en az temel bilgi ve beceriler seviyesinde kalmakta ve zamanla da hatırdan çok hatıralarda kalmaktadır. Bu sebeble camilerde verilen sınırlı, ama gerekli, din eğitimi bir yana, ilk ve orta dereceli okullarda da bu eğitimin alınması müslüman gençliğin yeterli  ve şuurlu bir din eğitimi alabilmesi açısından kaçınılmazdır. Ancak her Avrupa ülkesinde bunun önünde bir takım engeller mevcuttur. Burada bunun daha fazla detayına girmeden şunu belirtebiliriz:  Avrupa'da islam din eğitiminin önünde en büyük engel başta bu dersi verebilecek pedagojik formasyondan geçmiş öğretmen açığının yanında, bu açığın çok fazla olmadığı ülkelerde bir takım yapılasal, idari manilerin bulunmasıdır. Bu yapısal ve idari engeller örneğin ne Belçikada, ne Almanya'da 40 yıldır hålå tam olarak çözümlenebilmiş değildir. Bu noktada Avrupa ülkerinde özellikle islam din dersini verebilecek öğretmen yetiştirmeye yönelik Yüksek okullar veya Üniversitelerde İslam ilahiyat eğitimi büyük öneme haizdir. Bu sebeble burada bu konuya da kısaca değinmek istiyorum.

9. Hollanda'da ilahiyat eğitimi

Holanda'da iki çeşit ilahiyat eğitimi vardır. Birincisi dinin öğretilerine inanma ihtiyacı duymadan tamamen tanımsal (descriptive) bir lahiyat öğretimidir.  Bu 'dublex-ordo' (ikili eğitim) denilen bir sistemle çalışır. Leiden ilahiyatta olduğu gibi.[25] Dublex-ordo Hollanda'da 1876'dan beri Devlet üniversitelerin bünyesindeki ilahiyat Fakültelerinde uygulanan 'ikili' bir eğitim sistemidir. Bu sistemde  önce ilmi açıdan tamamen (nötral) genel bir akademik (lisans) eğitimi verilir.  Sonra  dini kuruluşların (kilise vs.) isteğine göre bir kaç yıllık daha 'amtelijke opleiding' denen 'ilahiyat meslek eğitimi' takip edilir. Bu eğitimin içeriğini tamamen dini kurumlar tayin ederler. Ancak, buraya kilise gibi dini kuruluşlar tarafından tayin edilen öğretim görevlileri maaşlarını yine devletten alırlar. Her ilahiyat öğrencisi bu eğitimi takip etmek zorunda değildir. Bunu sadece dini kuruluşlarda (kilise vs.) görev alacak olanlar takip ederler.

Ikinci çeşit İlahiyat eğitimi ise sistem olarak bunun zıttı olan 'simpleks-ordo' (tekli eğitim) denen sistemdir. Bu sistem dini temele dayalı olarak kurulmuş olan Üniversitenin İlahiyat Fakültelerinde, birinci yıldan itibaren din veya mezhebe dayalı olarak verilen ilahiyat eğitimdir. Hollanda'da bir çok Üniversite dini temele dayalı olarak kurulmuştur. Dini (Protestan) bir Vakıf tarafından kurulmuş bulunan Amstedam VU Üniversitesinde olduğu gibi.[1] Humanistler hariç[26], müslüman veya diğer din mensuplarına ait tanınmış resmi bir Üniversite Hollanda'a henüz yoktur.[27]

Burada öğrenciler lisans ve lisansüstü eğitimini bir din ve mezhebe dayalı olarak alırlar. Bu da akademik resmi bir eğitimdir ve öğretim görevlileri maaşlarını devletten alırlar. Ancak buradaki akademik öğretim görelileri bir kilise veya mezhebe bağlı olan ilim adamlarıdır ve tamamen (nötral) bir eğitim vermeleri beklenmez. Zira bu eğitim temelde inanca dayalı (normatif) bir eğitimdir. Buradaki (normatif) eğitimin 'ilmi' (scientific) olup olmadığı Hollanda'da halen tartışmalıdır. İslam ülkelerindeki ilahiyat eğitimlerinin tamamı bu tip bir ilahiyat eğitimidir.

Türkiye ile mukayese edecek olursak, ne Türkiye'de ne de hiç bir islam ülkesinde Batı'da olduğu gibi (birinci şekil) bir (dublex) ilahiyat eğitimi yoktur.  Diğer islam ülkeleri gibi, Türkiye de olan da ikinci şekil bir (simplex) Akademic İlahiyat eğitimidir. Zira birinci şekil akademik eğitimde örneğin Kur'an Allah kelamı olarak görülmez, Peygamberin sözü olarak görülür. Zira Allah'ın varlığı veya sözünün ilmen, bilimin verileri ile tesbiti yapılamaz. Bu itibarla müsbet ilme dayalı değildir. Peygamberin varlığı veya sözünü tesbit ise ilmen mümkündür. Fark buradadır

Hollanda'da başta da değinildiği gibi Üniversite seviyesinde (değişik metodlarla) islam ilahiyat eğitimi veren iki  Üniversite mevcuttur. Bunlardan biri çok eski bir geçmişi olan Leiden Üniversitesi Islam  ilahiyat eğitimidir. Bilindiği gibi Batıda 2002 yılından sonra bütün Üniversiteler (Tıb hariç)  üç yıllık BA (baçılır/lisans) bir-iki yıllık da MA (master/lisanüstü) eğitim sistemine geçilmiştir. Master eğitimi kilise elemanı yetiştiren bazı ilahiyatlarda üç yıl da olabilmektedir. Hollanda'da islam ilahiyat eğitimi veren üniversitelerden ikincisi 2005'ten itibaren Amsterdam VU (fü okunur) üniversitesidir. Bu üniversitenin mevcut ilahiyat Fakültesinin, dinler eğitimi bölümünde, diğer dinlere ayrılan % 40'lık bir eğitim proğramı serbestliği içinde, başka bir izne (accreditation) gerek kalmadan Islam İlahiyat Merkezi kurulmuştur (CIT:Centrum voor Islamitische Theologie).

Burada verilen üç yıllık lisans islam ilahiyat eğitimi proğramı, Arapça dil eğitimini de katarsak % 60'lık bir oranda özel islam dersleri, geri kalan bölümde, Protestan ilahiya Fakültesi ile, ortak ilahiyat dersleri proğramı takip edilmektedir. Bunun yanında bir yıllık ortak bir de Manevi Bakım (spiritual care) mastır bölümü vardır.

Burada hastane, hapishane gibi kurumlara Müslüman, hıristiyan, hindu, budist  Bakım Görevlileri yetiştirilmektedir. Bunlar birinci sömestır'da genel dersleri takip ederken, ikinci sömestır'da her din mensubu kendi dinine ait dersleri almakta ve kurumlarda staj yaparak Manevi Bakım Görevlisi olmaya aday hale gelmektedirler. Hollanda'da şu anda hastane, mahpushane gibi kurumlarda Manevi Bakım Görevlisi olarak çalışan müslüman din görevlilerinin bir kısmı buradan mezun olanlardan oluşmaktadır. Bunlar ileride daha da çoğalacaklardır.

Buna ek olarak bir yıl da imamlık mesleğini icra edebilebilecek din görevlileri (imam) yetiştirme proğramı 2014 Eylül'ünden itibaren başlatılmak üzere proğramlanmış bulunmaktadır. Bu sonuncusunun hayata geçirilebilmesi için Hollanda'da 2007 den itibaren resmen tanınmış bulunmakta olan  İslam Temsil Kuruluşu veya daha açık ifadesiyle: Müslümanların Devletle Kontak Organı (CMO: Contact Orgaan Moslims en Overheid)[28] bünyesindeki cami kuruluşları ile anlaşmalar yapılmaktadır. Diyanet (Hollanda Diyanet Vakfı) de bu kuruluşun içinde olmasına rağmen bu anlaşmaya henüz katılmış değildir. Zira Diyanet'in  gerek gerek Türkiye'de gerek Strasburg gibi Avrupa ülkelerinde kedine ait imam/vaiz vs. yetiştirme müesseseleri vardır.[29] CMO içindeki diğer (Faslı, Sürinamlı vs.) islami grupların böyle özel bir eğitim ve istihdam müsseseleri olmadığı için buradaki imam yetiştirme proğramına katılma isteğindedirler ve bu konudaki görüşmeler de halen devam etmektedir.

Bunun yanında Yüksek okul sevisesinde tanınmış olan iki islam ilahiyat eğitimi daha vardır. Bunun biri Amsterdam'da bir (Protestan) ilahiyat Yüksek okulu (inHolland) içindeki islam ilahiyat eğitimidir ki burada hem imam, hem de (orta-lise) islam öğretmen eğitimi mevcuttur. Ancak, burada 2006 dan buyana  devam eden 'imam eğitimi'  2013 yılı itibariyle, öğrencisizlikten, kapatılma kararı verilmiş bulunmaktadır. Mevcut öğrenciler 2018 'de mezun olduğu zaman buradaki imam eğimi tamamen kapanmış olacaktır. Buradaki öğretmen eğitimi  ise 1995'den bu yana hålen devam etmektedir.[30]

Ayrıca,  'Rotterdam Islam Üniversitesi'  bünyesinde (daha öncede belirtildiği gibi burası halen  Üniversite olarak tanınmamış olmasına rağmen) Yüksek Okul seviyesinde 2013 yılından itibaren Lisans (Baçılır) ve 2010 yılından itibaren Manevi Bakım (islamitische geestelijke verzorging) Mastır islam ilahiyat eğitimi resmen tanınmış bulunmaktadır.

Bütün bunlar da göstermektedir ki Hollanda'da islam din ve ilahiyat eğitimi bir takım yetersizlik ve olumsuzluklara rağmen son süratle gelişmektir. Bu da burada yarım asrı geride bırakmış bulunan müslümanların bir iftihar ve teselli kaynağıdır.

Kaynakça:

1       Knippenberg, H., De Religieuze Kaart van Nederland (Hollandanın dini haritası), Assen/Maastricht: Van Gorkum, 1992.

2       Wetering Stella van de, A.Karagül, 'Zoek kennis van de wieg tot het graf. Islamitisch godsdienstonderwijs (Beşikten mezara, islam din eğitimi), Antwerpen-Apeldoorn: Garant, 2013 (Türkçeye çevrilmektedir).

3       Karagül, A., Islamitische godsdienstonderwijs op de basisscholen in Nederland (Hollanda ilkokullarında islam din eğitimi, (Tez çalışması), Amsterdam, 1994.

4       Karagül, A., ' Een Turkse imam over koran-school en islamitisch godsdienstonderwijs', in: K.Wagtendonk (red.), Islam in Nederland islam op school, Muiderberg: Coutinho, 1987.

5       Landman, N., Van mat tot minaret (seccaden minare'ye), Amsterdam: VU Uitgeverij, 1992.

6       Moslim in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, november 2012.

7       Veenbaas, R., e.a., Behoefteonderzoek religieus onderwijs op openbare basisscholen in Slotervaart, Vrije Üniversiteit, CIT/FPP, maart 2010.

[1][1] Amsterdam VU Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Manevi Bakım ve Din Eğitimi Uzmanı.

[2] Bkz. http://www.isgeschiedenis.nl/nederlandseverkiezingen/grondwetsherziening_van_1848

[3] Hollandanın nufusu,  6 Mayıs 2014 itibariyle 16. 848.664 kişidir. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/bevolkingsteller.htm (6 Mayıs 2014).

[4] H. Knippenberg, 1992, 213.

[5] Bunların da 400 -500 bin kadarı Türk'tür (2011, yılında resmi rakamlarda Türk sayısı 389, Faslı 356 bin  idi); http://www.forum.nl/Portals/0/factsheets/Moslims-in-Nederland-2012.pdf (6 Mayıs 2014).

[6] Bkz. Landman, N., Van mat tot minaret (seccaden minare'ye), 1992.

[7] http://www.forum.nl/Portals/0/factsheets/Moslims-in-Nederland-2012.pdf (6 Mayıs 2014).

[8] http://www.deisbo.nl/?page_id=2376 (6 Mayıs 2014).

[9] Bu durum Türkiyenin kendi şartları içinde anlaşılabilir bir tutum olabilir. Ancak Türkiyenin Avrupa'da da dini temele dayalı islam okullarının doğmasına destek vermeme politikası bize göre yanlıştır. Nitekim Hollanda'da 1980'li yılların sonunda ilk islam okulları kurulmaya başladığı zaman bu duruma hiç de memnun olmayanlar Türk devlet kurumları temsilcileri olmuştur. Halbuki Hollanda'da müslüman bir gençliğin yetişmesinde sayıları bugün 43'e ulaşmış olan bu okulların rolü oldukça büyüktür.

[10] Hollanda'da aktif seçme hakki 1848’den sonra sadece belli bir grup  erkeklere (ticaret yapabilen, vergi ödeyen vs.) tanınmıştır. 1887 anayasıyla bu hak bütün erkeklere tanınırken kadınlara tanınmamıştır. Zira kadınlar, o yıllarda, Hollanda kanunlarına göre ticarete ehil sayılmadığından (handelsonbekwaam) vatandaşlık hakları olmamıştır. Bu sebeble kadınlara  ancak 1917’de seçilme hakkı (pasif seçim), 1919 da ise seçme (aktif seçim) hakkı tanınmıştır. Bundan sonraki ilk seçimde (1922) Hollanda perlementosuna 7 kadın milletvekili girmiştir. Bundan once Hollanda perlementosuna ilk kadın milletvekili 1918 de seçilebilmiştir. http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/invoering-van-het-vrouwenkiesrecht/ (erişim, 7 Mayıs 2014).

Buna rağmen Hollanda’da,  kendi ‘mukeddes kitap’ (bijbel) yorumlarına gore, Allah’ın kadına yönetim hakkı vermediğine inanan bazı politik-dini gruplar (SGP) 2013 yılına kadar kadınlara seçilme hakkı tanımamışlardır. Neticede bu partiye devlet yardımının kesilmesi söz konusu olunca buna izin verilmiş ve 19 Mart 2014’de bu partiden de bir kadın milletvekili seçilmiştir. http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrouwenstandpunt_van_de_Staatkundig_Gereformeerde_Partij (erişim, 24 Temmuz 2014).

[11] http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/nederlandse-schoolstrijd-1806-1917 (6 Mayıs 2014).

[12] http://www.isgeschiedenis.nl/themas/80-jarige-oorlog/ (erisim  24 Temmuz 2014).

[13] Landman, N., van Mat tot Minaret, 1992, 278-285.

[14] Wetering, S. & Karagül, A.,  2013, 100-125.

[15] Wetering S. & Karagül, A., 2013, s. 120.

[16] a.g.e. s. 120.

[17] Karagül, A., 1994, s. 169.

[18] ISBO sekreterliğinden telefonla alınan bilgi (6 Mayıs 2014, AK). Bkz.http://www.deisbo.nl/

[19] Daha geniş bilgi için bakınız, Wetering Stella van de, A.Karagül, 2013.

[20] Veenbaas, R., 2010.p. 15.

[21] Wetering S. & Karagül, A., 2013, s. 45.

[22] Karagül, A., 1987, s. 83.

[23] Karagül, A., 2013, s. 30.

[24] Moslim in Nederland, SCP, 2012, s. 78.

[25] Kral Willem van Oranje tarafından  1575 te  kurulan Holandanın bu ilk  devlet Üniversitesi Katolik Ispanya kralına ve kilise öğretisine karşı bir hürriyet kalesi olarak kurulmuştur. Bu Universite1876 dan buyana dublex-ordo sistemiyle çalışmaktadatır.

İsim olarak 1998'e kadar Leiden Devlet Üniversitesi (Rijksuniversteit  Leiden) olarak anılırken bu tarihten sonra Leiden Üniverstitesi (Universiteit Leiden) olarak anılmaya başlanmıştır. Ancak, dublex-ordo sistemi değişmemiştir.

 http://www.over.leidenuniv.nl/historie/oprichting.html(erişim,  13 Haziran 2014).

[26] Humanistlerin Hollanda'nın Ürecht şehrinde bir Üniversiteleri vardır (www.uvh.nl).

[27] Daha sonra da değinileceği gibi 'Rotterdam İslam Üniversitesi' resmen Üniversite olarak tanınmış değildir. Burada 'üniversite' bir vakıf binasının ismidir. Tanınmış olan bu bina içinde kurulmuş olan bir İlahiyat Yüksek Okulu'dur. Hollanda'da Yüksek okullar ile Üniversitelerin/Fakültelerin statusü tamamen ayrıdır. Bu ikisi farklı şeylerdir.

[28] http://www.cmoweb.nl/

[29] Almanya Diyanet İşleri Türk İslam Birliği (DİTİB) tarafından finansı üstlenerek Almanya ve Fransa arasında özerk bir bölge konumunda olan Strasburg bölgesinde satın alınmış bulunan binalarda yılından itibaren bir islam ilahiyat Fakültesi ve ona temel teşkil eden bir de İmam Hatip Eğitimi de başlatılmıs  bulunmaktadır. 2011 yılının Eylül ayından itibaren 30 kişilik hazırlık sınıfıyla öğretime başlamış bulunan bu komplexte hem öğrencilerin her türlü ihtiyaçlarını giderebilecek bir hizmet sunulmakta, hem de her öğrenciye aylık 200 Avro burs vadilmektedir. Umulur ki bu girişim  Avrupa’da müslüman gençliğin kimliğini koruyabileceği bir eğitim ve ögretime hizmette ileride devlet desteği de alabilir.[29]

[30] http://www.inholland.nl/Opleidingen/Lerarenopleiding+Islamgodsdienst/voltijd (erişim, 24 Temmuz 2014).

Nederlands